روشنفكری روی آنتن
از زمان اختراع تلویزیون در اوایل قرن بیستم میلادی، بحث‌های زیادی درباره مهم‌ترین كاركردهای این وسیله ارتباط جمعی مطرح بوده، اما چیزی كه بیشتر افراد روی آن توافق داشته‌اند، كاركرد تلویزیون به عنوان ابزار سرگرمی بوده است. در كنار سرگرمی، برخی به رسالت تلویزیون در حوزه خبری و اطلاع‌رسانی هم تاكید دارند، اما در افكار عمومی كمتر به نقش علمی و آموزشی این رسانه توجه می‌شود. واقعیت این است كه به جز تاك‌شوهای مفرح، مسابقات تلویزیونی، مجموعه‌های نمایشی، فیلم‌های سینمایی، اخبار، مسابقات ورزشی و... كه همواره پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیون‌های مختلف جهان بوده‌اند، یك نظام رسانه‌ای درست، علاوه بر مخاطب عام باید به مخاطبان فرهیخته، دانشگاهی و اهل فكر نیز توجه داشته باشد و برای آنها هم محتوا تولید كند. مخاطبانی كه اهل مطالعه هستند و بسیاری از برنامه‌های پرطرفدار تلویزیون از نگاه آنها پیش پا افتاده و سطحی به نظر می‌رسد. هر‌محتوایی مخاطب مخصوص به خود را دارد و افراد با نگرش‌های مختلف و سطح دانش متفاوت با یكدیگر، باید بتوانند برنامه مورد علاقه خود را در تلویزیون بیابند.
شبكه چهار سیما دقیقا چنین وظیفه‌ای دارد و هدفگذاری‌اش جذب بینندگان فرهیخته و اهل مطالعه است. فاصله گرفتن از سرگرمی محض و تولید برنامه‌های اندیشه‌محور و پرداختن به علوم انسانی در رسانه ملی سابقه زیادی دارد و در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی برنامه‌هایی با كمترین محدودیت تولید می‌شد كه در آنها به تبیین اندیشه‌های سیاسی و دینی گوناگون پرداخته می‌شد و متفكران اسلامی و انقلابی با نمایندگانی از اندیشه‌های دیگر به مناظرات صریح می‌نشستند، اما متاسفانه این روند ادامه پیدا نكرد و تولید این نوع برنامه‌ها كاهش قابل ملاحظه‌ای یافت و دو شبكه تلویزیون بیشتر به سمت سرگرمی رفتند.
 آن ۲۳ سال
سال ۷۵ و سه سال بعد از تولد شبكه سه با رویكرد جوان، شبكه چهار سیما با هدف جذب مخاطبان خاص و با شعار شبكه فرهیختگان راه‌اندازی شد. گروه‌های دانش اجتماعی، فرهنگ و اندیشه، سیاسی و ادب و هنر در این شبكه آغاز به كار كردند و در حوزه‌های تخصصی و با نگاهی به مخاطب روشنفكر، به تولید محتوا پرداختند. اگر گروه اجتماعی شبكه‌ای دیگر مسابقه تلفنی سرگرم‌كننده تولید می‌كرد، گروه اجتماعی شبكه چهار بستری برای حضور جامعه شناسان و دانشمندان علوم اجتماعی روی آنتن تلویزیون فراهم می‌كرد. یا اگر گروه ادب و هنر شبكه‌های دیگر اقدام به ساخت سریال‌های پرطرفدار ۹۰ شبی می‌كردند شبكه چهار با رویكرد خاصی به هنر می‌پرداخت. تله‌تئاتر یكی‌از قالب‌های هنری بود كه در شبكه چهار رونق فراوانی پیدا كرد و بسیاری از نمایشنامه‌های مطرح جهان با حضور بازیگران تئاتر و تلویزیون اجرا شد و از این شبكه به نمایش در آمد. هنوز هم گاهگداری تله‌تئاترهای قابل توجهی از این شبكه پخش می‌شود و البته خیلی اوقات تولیدات سال‌های قبل دوباره روی آنتن می‌رود. شبكه چهار در این چند دهه نسبت به پخش فیلم‌های سینمایی هم بی‌توجه نبوده و مثلا برنامه سینما ماورا با پخش فیلم‌های تجربی و خاص خارجی در زمان پخش، بیننده فراوانی داشت. برنامه دو قدم مانده به صبح نیز با موضوع فرهنگ و هنر روی آنتن می‌رفت و با اجرای متفاوت محمد صالح علا و حضور چند مجری-كارشناس به شاخه‌های گوناگون هنری می‌پرداخت. شبكه چهار تا قبل از تأسیس شبكه آموزش، در زمینه برنامه‌های علمی یكه‌تاز بود و به عنوان مثال برادران صفاریان‌پور در برنامه آسمان شب برای علاقه‌مندان نجوم برنامه جذابی روی آنتن می‌بردند. یا در قالب برنامه چهارسوی علم، مستندهای علمی زیادی پخش می‌شد كه البته این روند همچنان ادامه دارد.
 چشم ما روشن!
با گذشت چند سال از پخش برنامه‌های پربیننده از شبكه چهار سیما برخی صاحب‌نظران معتقد بودند این شبكه نتوانسته به روند خوب قبلی ادامه دهد و از طرفی با افزایش تعداد رقبای داخلی و البته ماهواره‌ای، با كاهش نسبی بینندگانش روبه‌رو شده و انگار فرهیختگان و روشنفكران  دوباره عطای تماشای شبكه چهار را به لقایش بخشیدند. این دقیقا دوره‌ای بود كه آن شوخی‌ها درباره كم‌بیننده بودن این شبكه در فضای مجازی دست به دست شد. به نظر می‌رسد در یكی دو سال اخیر پس از طی دوران كم‌فروغ شبكه دانایی، دوباره موج تازه‌ای از برنامه‌های خوب و استاندارد از راه رسیده است. بازگشت دوباره محمد صالح علا با برنامه چشم شب روشن آغاز این روند بود و تازه‌ترین نشانه‌های رونق دوباره شبكه چهار، تولید برنامه‌هایی مانند شوكران و گفت‌وگو با چهره‌های مطرح با اندیشه‌های متنوع، شب‌های هنر با پرداختن به شاخه‌های هنری گوناگون، چراغ مطالعه، چرخ و... است. تنها چیزی كه ممكن است شبكه چهار را دوباره به سوژه فضای مجازی تبدیل كند، زیاده‌روی در فرهیختگی(!) است؛ اتفاقی كه به عنوان مثال با دعوت حافظ و سعدی به برنامه ویژه این شبكه برای تحویل سال رخ داد! نزدیك شدن به زبانی كه هم مورد قبول دانشگاهیان باشد و هم مردم با تحصیلات متوسط بتوانند با آن ارتباط برقرار كنند، می‌تواند مهم‌ترین مأموریت شبكه چهار در جذب مخاطب باشد.