اختلالات طیف اوتیسم (ASD) گروه متنوعی از شرایط هستند که مشخصه اصلی آنها درجاتی از مشکل در تعامل اجتماعی و برقراری ارتباط با محیط پیرامون است. دکتر شوشتری در این رابطه توضیح می‌دهد: «از نشانه‌های اصلی این اختلال مشکل در برقراری ارتباط با محیط جاندار و زنده، انجام بازی‌های تکراری، علاقه تکراری، گاهی تاخیر تکلم، تمرکز بر جزئیات و واکنش‌های غیرعادی به احساسات است.» به گفته این متخصص روان‌شناسی، معمولا نشانه‌های اولیه این اختلال در سنین کودکی قابل شناسایی هستند اما درصورتی‌که والدین و اطرافیان کودک نتوانند این نشانه‌ها را شناسایی کنند یا میزان علائم در حدی نباشد که توجه اطرافیان را جلب کند، ممکن است این اختلال تا سنین بزرگسالی در فرد شناسایی نشود و بعدا برای مثال به شکل مشکلاتی در برقراری ارتباط صمیمانه، تعاملات اجتماعی و علایق و رفتارهای خاص به چشم بیاید.
 توانبخشی را جدی بگیرید
دکتر شوشتری در خصوص نوع مداخلات مورد نیاز برای بهبود علائم افراد مبتلا به این اختلال به جام‌جم می‌گوید: «مهم‌ترین اقدامی که برای بهبود شرایط این افراد باید صورت بگیرد، تمرینات توانبخشی است. براساس شدت و ضعف علائم فرد، میزان مداخلات مورد نیاز متفاوت خواهد بود. هرچه مشکلات شناختی، کلامی و ارتباطی فرد بیشتر باشد، نیاز به تمرینات تخصصی بیشتری مانند رفتاردرمانی، بازی‌های دسته‌جمعی و گفتاردرمانی نیاز خواهد داشت. مداخلات روانی ــ اجتماعی مبتنی بر شواهد و علائم فرد می‌تواند مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را بهبود بخشد و تاثیر مثبتی بر رفاه و کیفیت زندگی فرد مبتلا و مراقبین آنها داشته باشد.»
وی می‌افزاید: «گاهی اوقات اگر شرایط به‌درستی مدیریت نشود، وجود کودک مبتلا به اختلال اوتیسم در خانواده‌ها ممکن است کیفیت زندگی سایر خواهر و برادرهای کودک یا حتی والدین او را نیز تحت‌تاثیر قرار دهد و موجب منزوی‌شدن خانواده نیز بشود. این در حالی است که اقدام به‌موقع می‌تواند به درمان و بهبود چشمگیر علائم منجر شود.»
 از دست رفتن زمان طلایی
دکتر شوشتری با اشاره به این موضوع که گاهی خانواده‌ها در پذیرش ابتلای فرزندشان به اوتیسم مقاومت دارند و بروز علائم را به موضوعات دیگری مرتبط می‌کنند، تصریح می‌کند: «گاهی خانواده‌ها برای مثال تاخیر کلامی فرزندان‌شان را به دوزبانه بودن خانواده ارتباط می‌دهند. یا مشکل ارتباطی فرزندشان را به ویژگی ارثی از خاله و عمو و ... نسبت می‌دهند و می‌گویند آنها به مرور رفتارشان بهبود پیدا کرده، پس فرزند ما نیز مشکلی جدی ندارد؛ درصورتی‌که چنین نشانه‌هایی باید جدی گرفته شود. ممکن است
به صورت ژنتیکی این خانواده مستعد این اختلال باشند و اعضای قبلی خانواده با انواع خفیف‌تر اختلال مواجه بوده‌اند و در این کودک نوع شدیدتری بروز کرده باشد و اتفاقا با اقدام سریع بتوان از پیشروی آن جلوگیری کرد.»
وی می‌افزاید: «حواس‌مان باشد که کمک به کاهش علائم اوتیسم و بهبود شرایط زندگی فرد دارای زمانی طلایی است که در محدوده سنی کمتر از پنج سال است و اگر این زمان از دست برود، روند درمان با اثربخشی کمتری همراه خواهد بود و قابل‌جبران نخواهد بود. این موضوع علاوه‌بر مشکلاتی که برای ادامه زندگی فرد مبتلا به وجود خواهد آورد، بار مضاعفی برای سایر اعضای خانواده نیز خواهد گذاشت. زیرا معمولا وجود اختلالات پیشرفته اوتیسم در فرزند به منزوی شدن خانواده منجر خواهد شد.»
به گفته دکتر شوشتری، آگاهی‌بخشی عمومی می‌تواند اثربخشی زیادی در افزایش دانش و آگاهی افراد یک جامعه نسبت به این اختلال و آشنایی با اقدامات صحیحی در مواجهه با این موضوع در سطح خانواده‌ها و افراد جامعه داشته باشد. این‌که افراد بدانند والدین نقشی در بروز اوتیسم در فرزندشان ندارند، شرایط مناسب‌تری برای والدین در جامعه به وجود خواهد آورد که پذیرش بیشتری در برابر اختلال فرزندشان و اقدام برای بهبود آن داشته باشند.
 به فکر توانبخشی کودک مبتلا به اوتیسم باشیم
از آنجا که دریافت برخی اطلاعات حسی در افراد مبتلا به اختلال اوتیسم بیش از سایر افراد است، گاهی شاهد بروز استعدادهای ویژه‌ای در این افراد هستیم. دکتر شوشتری در پاسخ به پرسش جام‌جم درخصوص اقداماتی که اطرافیان این افراد می‌توانند برای شکوفا شدن این استعدادهای ویژه داشته باشند، توضیح می‌دهد: «این موضوع تا حد زیادی به توانمندی ویژه آن فرد بستگی دارد. گاهی پرورش این توانمندی‌ها در کنار اقداماتی که برای بهبود نقاط ضعف این افراد صورت می‌گیرد می‌تواند به پرورشی مهارتی در فرد منجر شود که در شکل‌گیری آینده و مستقل شدن او نیز اثرگذار باشد. برای مثال برخی از این کودکان هوش حرکتی و تعادل بسیار بالایی دارند و می‌توانند در ورزش‌هایی مانند ژیمناستیک بسیار خوب عمل کنند.»
وی تأکید می‌کند: «نکته بسیار مهم در این زمینه این است که پیش از آن که تمرکز خود را به پرورش یک استعداد ویژه در این افراد معطوف کنیم باید به فکر بهبود علائم و نقاط ضعف این افراد باشیم. فردی که نتواند هیچ نوع تعامل اجتماعی با محیط پیرامونش داشته باشد یا به‌عنوان فردی مستقل در زندگی عمل کند، داشتن یک استعداد ویژه نمی‌تواند به بهبود کیفیت زندگی‌اش کمکی کند و صرفا پرورش استعدادش کاری نمایشی و بی‌فایده خواهد بود. بنابراین اولین تمرکز و توجه باید به سوی توانبخشی آنها باشد.»
 اختلال رفتاری فرد مبتلا را بپذیریم
دکتر شوشتری درخصوص نکاتی که ما به‌عنوان افراد جامعه یا نزدیکان افراد مبتلا به اختلال اوتیسم باید در نظر بگیریم به جام‌جم می‌گوید: «یکی از نکات مهم درخصوص این کودکان این است که عادت‌های خاصی دارند، در برابر بعضی موارد مقاومت زیادی نشان می‌دهند، همچنین میزان دریافت‌های حسی در این کودکان می‌تواند با افراد عادی کاملا متفاوت باشد؛ برخی به لمس شدن حساس هستند، برخی در برابر صداهای خاص یا نور واکنش‌های غیرقابل انتظاری بروز می‌دهند.
به همین دلیل نباید سعی کنیم که آنها را کنترل کنیم چون ممکن است اثر کاملا معکوسی داشته باشد. این ویژگی‌های رفتاری در کودکان را مراقبان و والدین کودک می‌شناسند،
به همین دلیل برای نزدیک شدن به این افراد باید ویژگی‌های رفتاری آنها را از والدین‌شان بپرسیم و سعی کنیم شرایط را عاری از مواردی کنیم که می‌تواند واکنش‌ آنها را برانگیزد.»
وی در ادامه توضیح می‌دهد: «گاهی برخی از این کودکان به شیئی خاص علاقه دارند و تمام توجه‌شان به سمت آن شیء جلب می‌شود و حتی هنگام ترک محیط ممکن است بخواهند آن را با خود ببرند و اگر مانع‌شان شوید با واکنش‌های شدیدی روبه‌رو خواهید شد. به همین دلیل بهتر است این موارد را ترجیحا از قبل بپرسید و محیط امن‌تری برایشان فراهم کنید تا هم کمتر آسیب ببینند و هم حس شرمندگی در خود فرد و خانواده‌اش ایجاد نکنیم.»
به گفته دکتر شوشتری مهم‌ترین نکته‌ای که در برخورد با این افراد باید در نظر داشته باشیم این است که اوتیسم را به‌عنوان یک شیوه متفاوت رفتاری بپذیریم. همان‌طور که در برخورد با افراد کم‌شنوا و ناشنوا سعی می‌کنیم به صورتی صحبت کنیم که با حرکت بدن و لب‌ها فهم کلام‌مان برایشان ساده‌تر شود، در مورد این افراد نیز باید بپذیریم که آنها به شیوه خاص خودشان ارتباط برقرار می‌کنند و مهم‌تر از همه والدین را مقصر بروز ضعف‌ها در این کودکان ندانیم. به این ترتیب شرایط حضور در اجتماع و بهبود رفتاری را برای خود فرد و خانواده او فراهم کنیم.



دکتر شوشتری با اشاره به تغییرات به‌وجود آمده از سبک زندگی در آموزش کودکان که به‌ویژه در دو سال اخیر به‌شدت تحت تأثیر کرونا نیز بوده است، توضیح می‌دهد: «والدین باید بدانند که مهارت‌های ارتباطی نیز مانند سایر مهارت‌ها آموختنی است و قرار نیست کودک خود به‌خود مهارت‌های ارتباطی خود را بروز دهد. بنابراین اگر این مهارت‌ها به کودک آموزش داده نشود، ممکن است بدون این که اختلال خاصی مانند اوتیسم در کودک وجود داشته باشد نیز شاهد اختلالات رفتاری در کودک باشیم؛ در این صورت والدین می‌توانند با کمک گرفتن از فرد متخصص، آموزش‌های مهارتی مورد نیاز را در کودک‌شان تقویت کنند.»
وی می‌افزاید: «در دو سال گذشته به‌دنبال شیوع کرونا، تعطیل شدن مدارس و مهدهای‌کودک‌، در بسیاری از کودکان که والدین‌شان فرصت کافی برایشان نداشتند و بیشتر زمان‌شان در گوشی و تبلت و بازی‌های ویدئویی گذشت شاهد بروز اختلالات رفتاری مشابه اوتیسم بودیم. اما نکته مهم این است که والدین به محض
روبه‌رو شدن با اختلالات رفتاری برای رفع آنها اقدام کنند. در صورت انجام تمرینات مورد نیاز این کودکان به‌سرعت به روند طبیعی باز خواهند گشت. این که با گذشت زمان خودش درست می‌شود ذهنیت کاملا نادرستی است.»