چالش‌های ادامه‌دار پیش روی شورای ریاست‌جمهوری یمن
راه حل تکراری اعراب
چند هفته قبل بود که عبد ربه منصور هادی، اختیارات خود را به شورای ریاست‌جمهوری واگذار کرد و این اقدام او بلافاصله با استقبال عربستان روبرو شد. استعفای منصور هادی از ریاست‌جمهوری و تشکیل شورای ریاست‌جمهوری دلایل مختلفی داشت.
ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی که مخالف انصارا... است، در ماه‌های گذشته متقاعد شده بود که نیاز به رویکردی متفاوت در درگیری یمن دارد؛ رویکردی که بیشتر بر یافتن راه‌حل‌های سیاسی متمرکز باشد تا اتکا بر استراتژی نظامی. این اعتقاد با حملات اخیر حوثی‌ها به امارات و عربستان سعودی تقویت شد زیرا نشان داد که جنگ یمن در حال تبدیل شدن به یک تهدید واقعی برای عربستان و امارات است. به همین دلیل، تنش‌زدایی در حال حاضر به یک اولویت برای عربستان تبدیل شده است.
دلیل دیگر این بود که هادی در مدیریت یمن در طول جنگ بسیار ضعیف بود. او از زمان آغاز عملیات نظامی در مارس 2015 در تبعید به سر می‌برد و توانایی کمی در به عهده گرفتن مسؤولیت‌های مورد نظر عربستان نشان داد. هادی در سال های اخیر و به دلیل مشکلات سلامتی نتوانست به وظایفی که بر عهده‌اش گذاشته بودند عمل کند. در عوض پسرانش خلأ را پر کردند.
ضعف هادی در آغاز جنگ برای سعودی‌ها مشکلی نداشت. این به آنها اجازه داد دستور کار خود را پیش ببرند و وضعیت یمن را آن‌طور که می‌‌خواستند شکل دهند. اما تغییر استراتژی اخیر عربستان به این معنی بود که هادی دیگر فرد مناسبی نیست، زیرا شرایط جدید، مستلزم رهبری جدید است.
شورای ریاست‌جمهوری که چند روز قبل شکل گرفت دارای هشت عضو است که هر یک نماینده نیروهای نظامی یا شبه نظامی در میدان هستند. همچنین شامل شخصیت‌های طرفدار امارات متحده عربی و طرفدار عربستان می‌شود. علاوه بر این، شورای ریاست‌جمهوری و کمیته‌ها و ارگان‌های فرعی آن به شیوه‌ای شکل گرفته تا در صورت دستیابی به سازش سیاسی، امکان جذب اعضای بیشتری در آینده وجود داشته باشد.
تلاش برای تکرار تجربه سال 2011
منصور هادی در سال 2011 براساس ابتکار شورای همکاری خلیج‌فارس و میانجیگری که میان علی عبدا... صلاح، رئیس جمهور سابق و احزاب مخالف انجام شد به ریاست‌جمهوری رسید و بنابراین، شورای همکاری خلیج فارس که انتقال قدرت از صالح به هادی را ترتیب داد، اکنون در حال انتقال قدرت از هادی به رهبری جدید است.
واضح است که برای تشکیل شورای ریاست‌جمهوری، تفاهماتی بین امارات و عربستان سعودی بر سر اقدامات لازم برای یکسان سازی برنامه‌ها در یمن انجام شده است و بدون این تفاهمات، شورای ریاست جمهوری، تشکیل نمی‌شد. هدف این شورا این بود که همه بازیگران تحت حمایت دو کشور را وارد یک مشارکت کند که تصمیم‌گیری ریاست جمهوری را پوشش دهد و اطمینان حاصل کند که هیچ بازیگری به تنهایی نمی‌تواند بر تصمیمات تسلط داشته باشد.
تاکنون بین همه احزاب ضد حوثی برای حمایت از شورای ریاست‌جمهوری اتفاق نظر وجود دارد. با این حال، آینده مبهمی پیش روی این شورا وجود دارد به‌ویژه این‌که سه موضوع کلیدی وجود دارد که باید دید آیا شورای ریاست‌جمهوری می‌تواند برای آنها راه‌حلی بیابد. این شورا شامل شخصیت‌های مختلف با برنامه‌های سیاسی متفاوت است. از یک سو، شورای انتقالی جنوب (STC) به دنبال جدایی برای جنوب یمن است. از سوی دیگر حزب اصلاح را داریم که روابطش با امارات مشکل ساز است و در سوی دیگر، برادرزاده علی عبدا... صالح، رئیس جمهور سابق، خود را میراث‌دار عمویش می‌داند که یمنی‌ها در سال 2011 علیه او قیام کردند. مدیریت همه این تفاوت‌ها پیچیدگی‌های خاصی دارد که آینده را برای شورای ریاست جمهوری مبهم کرده است.
چالش دوم رسیدگی به روابط بین شورای ریاست‌جمهوری و ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی است. بی‌اعتمادی قابل توجهی بین سعودی ها و امارات از یک سو و دولت هادی از سوی دیگر وجود داشت. امروز، شورا همه بازیگران غیردولتی را که ائتلاف با آنها معامله کرد به عنوان متحدان مورد اعتماد گرد هم می‌آورد. بنابراین باید دید که آیا حمایت عربستان از شورای ریاست جمهوری بیشتر از حمایتی است که از منصور هادی داشتند.
و سوم، نحوه عملکرد حوثی‌هاست. اگر حوثی ها تصمیم به تشدید بیشتر عملیات نظامی خود بگیرند، شورای ریاست‌جمهوری در دور جدید جنگ چه برنامه‌ای خواهد داشت. و اگر گفت‌وگوهای سیاسی انجام شود، شورا چگونه وارد سازش خواهد شد؟ اگر شورای ریاست جمهوری با موفقیت تمام این چالش‌ها را مدیریت کند، یمن ممکن است راهی برای خروج از مخمصه خود پیدا کند. اما اگر شکست بخورد، کشور وارد مرحله جدیدی از شکست خواهد شد.
اخیراً تلاش‌های دیپلماتیک فشرده‌ای به رهبری سازمان ملل متحد صورت گرفت و عمان نقش مهمی در آن داشت تا به یک آتش‌بس دو ماهه میان طرف‌های درگیر دست یابد. اگرچه از زمان شروع آتش‌بس تخلفات زیادی از سوی نیروهای سعودی انجام شده است اما آتش‌بس به یمنی‌ها امیدواری داده است که ممکن است راه‌حلی وجود داشته باشد. سوال امروز این است که آیا آتش بس به نتایج سیاسی بیشتری منجر می شود یا صرفاً مقدمه ای برای موج جدیدی از جنگ است. ما اکنون شاهد وقوع هر دو هستیم. تلاش‌هایی برای حفظ آتش‌بس و حل و فصل برخی از مسائل بشردوستانه وجود دارد و به زودی درک بهتری از سطح تعهدی که همه طرف‌ها برای تبدیل آتش‌بس به پایه یک توافق پایدارتر دارند، وجود خواهد داشت.
منبع: canegie-mec.org
احمد نقی - پژوهشگر مرکز خاورمیانه کارنگی در بیروت
دلیل دیگر این بود که هادی در مدیریت یمن در طول جنگ بسیار ضعیف بود. او از زمان آغاز عملیات نظامی در مارس 2015 در تبعید به سر می‌برد و توانایی کمی در به عهده گرفتن مسؤولیت‌های مورد نظر عربستان نشان داد. هادی در سال های اخیر و به دلیل مشکلات سلامتی نتوانست به وظایفی که بر عهده‌اش گذاشته بودند عمل کند. در عوض پسرانش خلأ را پر کردند.
ضعف هادی در آغاز جنگ برای سعودی‌ها مشکلی نداشت. این به آنها اجازه داد دستور کار خود را پیش ببرند و وضعیت یمن را آن‌طور که می‌‌خواستند شکل دهند. اما تغییر استراتژی اخیر عربستان به این معنی بود که هادی دیگر فرد مناسبی نیست، زیرا شرایط جدید، مستلزم رهبری جدید است.
شورای ریاست‌جمهوری که چند روز قبل شکل گرفت دارای هشت عضو است که هر یک نماینده نیروهای نظامی یا شبه نظامی در میدان هستند. همچنین شامل شخصیت‌های طرفدار امارات متحده عربی و طرفدار عربستان می‌شود. علاوه بر این، شورای ریاست‌جمهوری و کمیته‌ها و ارگان‌های فرعی آن به شیوه‌ای شکل گرفته تا در صورت دستیابی به سازش سیاسی، امکان جذب اعضای بیشتری در آینده وجود داشته باشد.
تلاش برای تکرار تجربه سال 2011
منصور هادی در سال 2011 براساس ابتکار شورای همکاری خلیج‌فارس و میانجیگری که میان علی عبدا... صلاح، رئیس جمهور سابق و احزاب مخالف انجام شد به ریاست‌جمهوری رسید و بنابراین، شورای همکاری خلیج فارس که انتقال قدرت از صالح به هادی را ترتیب داد، اکنون در حال انتقال قدرت از هادی به رهبری جدید است.
واضح است که برای تشکیل شورای ریاست‌جمهوری، تفاهماتی بین امارات و عربستان سعودی بر سر اقدامات لازم برای یکسان سازی برنامه‌ها در یمن انجام شده است و بدون این تفاهمات، شورای ریاست جمهوری، تشکیل نمی‌شد. هدف این شورا این بود که همه بازیگران تحت حمایت دو کشور را وارد یک مشارکت کند که تصمیم‌گیری ریاست جمهوری را پوشش دهد و اطمینان حاصل کند که هیچ بازیگری به تنهایی نمی‌تواند بر تصمیمات تسلط داشته باشد.
تاکنون بین همه احزاب ضد حوثی برای حمایت از شورای ریاست‌جمهوری اتفاق نظر وجود دارد. با این حال، آینده مبهمی پیش روی این شورا وجود دارد به‌ویژه این‌که سه موضوع کلیدی وجود دارد که باید دید آیا شورای ریاست‌جمهوری می‌تواند برای آنها راه‌حلی بیابد. این شورا شامل شخصیت‌های مختلف با برنامه‌های سیاسی متفاوت است. از یک سو، شورای انتقالی جنوب (STC) به دنبال جدایی برای جنوب یمن است. از سوی دیگر حزب اصلاح را داریم که روابطش با امارات مشکل ساز است و در سوی دیگر، برادرزاده علی عبدا... صالح، رئیس جمهور سابق، خود را میراث‌دار عمویش می‌داند که یمنی‌ها در سال 2011 علیه او قیام کردند. مدیریت همه این تفاوت‌ها پیچیدگی‌های خاصی دارد که آینده را برای شورای ریاست جمهوری مبهم کرده است.
چالش دوم رسیدگی به روابط بین شورای ریاست‌جمهوری و ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی است. بی‌اعتمادی قابل توجهی بین سعودی ها و امارات از یک سو و دولت هادی از سوی دیگر وجود داشت. امروز، شورا همه بازیگران غیردولتی را که ائتلاف با آنها معامله کرد به عنوان متحدان مورد اعتماد گرد هم می‌آورد. بنابراین باید دید که آیا حمایت عربستان از شورای ریاست جمهوری بیشتر از حمایتی است که از منصور هادی داشتند.
و سوم، نحوه عملکرد حوثی‌هاست. اگر حوثی ها تصمیم به تشدید بیشتر عملیات نظامی خود بگیرند، شورای ریاست‌جمهوری در دور جدید جنگ چه برنامه‌ای خواهد داشت. و اگر گفت‌وگوهای سیاسی انجام شود، شورا چگونه وارد سازش خواهد شد؟ اگر شورای ریاست جمهوری با موفقیت تمام این چالش‌ها را مدیریت کند، یمن ممکن است راهی برای خروج از مخمصه خود پیدا کند. اما اگر شکست بخورد، کشور وارد مرحله جدیدی از شکست خواهد شد.
اخیراً تلاش‌های دیپلماتیک فشرده‌ای به رهبری سازمان ملل متحد صورت گرفت و عمان نقش مهمی در آن داشت تا به یک آتش‌بس دو ماهه میان طرف‌های درگیر دست یابد. اگرچه از زمان شروع آتش‌بس تخلفات زیادی از سوی نیروهای سعودی انجام شده است اما آتش‌بس به یمنی‌ها امیدواری داده است که ممکن است راه‌حلی وجود داشته باشد. سوال امروز این است که آیا آتش بس به نتایج سیاسی بیشتری منجر می شود یا صرفاً مقدمه ای برای موج جدیدی از جنگ است. ما اکنون شاهد وقوع هر دو هستیم. تلاش‌هایی برای حفظ آتش‌بس و حل و فصل برخی از مسائل بشردوستانه وجود دارد و به زودی درک بهتری از سطح تعهدی که همه طرف‌ها برای تبدیل آتش‌بس به پایه یک توافق پایدارتر دارند، وجود خواهد داشت.
منبع: canegie-mec.org
احمد نقی - پژوهشگر مرکز خاورمیانه کارنگی در بیروت
