تحلیلی بر نتایج پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان در سال 1400
18درصد مردم فیلم و سریال نگاه نمی‌کنند
در میان افراد جامعه سلایق گوناگونی وجود دارد و علایق مردم نسبت به پدیده‌های مختلف یکسان نیست. با این حال برخی از این پدیده‌ها ظرفیت آن را دارند که توجه عده بیشتری از مردم را به سوی خود جلب کنند. به‌طور مثال، محصولات فرهنگی و در راس آنها فیلم و سریال، چه در ایران و چه در سایر نقاط جهان نزد بسیاری از افراد جامعه محبوبیت و مقبولیت فراوانی دارد. البته کسانی هم هستند که از علایق و سلایق متفاوتی برخوردارند و برخلاف دیگران در شرایط عادی و در جریان زندگی روزمره، چندان جذب سینما و تلویزیون نمی‌شوند. حال شاید برای برخی از مردم این پرسش مطرح شود که دلیل علاقه‌مند نبودن این دسته از افراد به رسانه‌های تصویری چیست؟ یا این‌که آنها به‌جای تماشای فیلم و سریال انجام چه کارهای دیگری را ترجیح می‌دهند؟ این پیمایش نشان می‌دهد مردم در طول یکسال فیلم و سریال را از رسانه‌های تصویری مشاهده می‌کنند و مدیوم برایشان تفاوت ندارد.
چشم‌اندازی از ذائقه ایرانیان
با نگاهی به نتایج پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان شاید بتوان پاسخی برای پرسش‌های فوق یافت. این پیمایش یک نظرسنجی تلفنی در سطح ملی است که سال گذشته به سفارش سازمان امور سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و توسط پژوهشکده فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شد و سلایق و علایق سینمایی و تلویزیونی مردم ایران را مورد بررسی قرار داد.
در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان ۵۳۳۹ نفر شرکت داشتند و به پرسش‌های متعددی در مورد فیلم‌ها و سریال‌های مورد علاقه خود پاسخ دادند. این پاسخ‌ها به‌عنوان نمونه آماری مد‌نظر قرار گرفت تا چشم‌اندازی از ذائقه سینمایی و تلویزیونی ایرانیان به دست دهد.
دوستداران فیلم و سریال در اکثریت
حدود ۸۲ درصد از کسانی که در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان شرکت داشتند به این نکته اشاره کردند که جزو بینندگان همیشگی فیلم و سریال به‌شمار می‌روند.
در واقع تنها اندکی بیش از ۱۸ درصد از شرکت‌کنندگان این نظرسنجی خود را جزو بینندگان فیلم و سریال ندانسته و اعتراف کرده‌اند که در طول سال یا اصلا فیلم و سریال نمی‌بینند یا حداکثر برای یک‌بار به تماشای تولیدات تصویری می‌نشینند.
به این ترتیب می‌توان گفت اکثر افراد حاضر در پیمایش مذکور به کلی با تلویزیون و سینما بیگانه نبودند و جزو مصرف‌کنندگان محصولات تصویری این دو رسانه پرمخاطب به‌شمار می‌روند.
سابقه بی‌علاقگی به سینما و تلویزیون
حدود ۵۵ درصد از کسانی که در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان به تماشا نکردن فیلم و سریال از مدیوم‌های متفاوت تصویری اشاره داشتند در گذشته نیز اهل انجام این کار نبوده‌اند؛ به این معنی که آنها از قدیم تا به امروز هیچ تمایلی به تماشای محصولات فرهنگی سینمایی و تلویزیونی نداشتند و این بی‌علاقگی برای آنها موضوع تازه‌ای نیست. در عین حال ۴۵ درصد باقی‌مانده بر این نکته تاکید کردند که تماشای فیلم و سریال را به‌تازگی از برنامه خود
حذف کرده‌اند.
در واقع تقریبا نیمی از کسانی که امروز مخاطب فیلم و سریال نیستند در این امر سابقه قبلی داشته‌اند و نیم دیگر تازه به جرگه افراد بی‌علاقه به تولیدات تصویری پیوسته‌اند.
شاید بتوان با ریشه‌یابی دلایل این بی‌علاقگی دسته دوم را بار دیگر در ردیف افراد علاقه‌مند به سینما و تلویزیون قرار داد؛ چرا که با توجه به قدمت نه‌چندان طولانی بی‌علاقگی آنها، به نظر نمی‌رسد این امر مانند افراد حاضر در دسته نخست، امری پایه‌ای و ریشه‌دار باشد و شاید بتوان دلایل اصلی آن را در کیفیت آثار سینمایی و تلویزیونی یا برخی از مسائل اجتماعی و اقتصادی روز جست‌وجو کرد.
بی‌علاقگی به سایر محصولات فرهنگی
از سوی دیگر حدود ۳۹ درصد از کسانی که در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان بر ندیدن فیلم و سریال از رسانه‌های تصویری تاکید کرده‌اند هیچ میانه‌ای با گوش کردن موسیقی نیز ندارند. همچنین ۵۰ درصد از این افراد یعنی نیمی از آنها اعتراف کرده‌اند که در شبکه‌های اجتماعی هم هیچ‌گونه فعالیتی ندارند و تقریبا با پدیده‌های مجازی بیگانه‌اند. به این ترتیب شاید بتوان نتیجه گرفت آن دسته از کسانی که میانه‌ای با سینما ندارند کم و بیش نسبت به سایر محصولات و پلتفرم‌های فرهنگی نظیر موسیقی، کتاب، نشریات و شبکه‌های اجتماعی نیز بی‌علاقه هستند؛ یا حداقل درصد قابل‌توجهی از آنها چنین خصلتی دارند.
فعالیت‌های فرهنگی جایگزین
در پایان متن پیش رو می‌توان به یکی از پرسش‌هایی که در سطور نخست این مطلب مطرح شد، بازگشت و با توجه به اطلاعات موجود در نظرسنجی مورد اتکا به آن پاسخ داد.
افراد بی‌علاقه به تماشای فیلم و سریال، که تعداد آنها در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان ۱۸ درصد از کل نمونه را تشکیل داده‌است، چه فعالیت فرهنگی دیگری را به عنوان جایگزین برگزیده‌اند؟ با توجه به نتایج نظرسنجی مذکور می‌توان به این نتیجه رسید که بیشتر این افراد با وجود بی‌علاقه بودن به تماشای فیلم و سریال، هنوز تلویزیون ایران را به طور کامل رها نکرده‌اند و همچنان برخی برنامه‌های آن را دنبال می‌کنند.
به طور مثال تقریبا ۴۲ درصد این افراد اخبار روز را از طریق تلویزیون پی می‌گیرند و حدود ۲۳ درصد نیز مسابقات ورزشی را دنبال می‌کنند. همچنین حدود ۱۰ درصد این افراد در عین بی‌علاقگی به فیلم و سریال مخاطب برنامه‌های مذهبی تلویزیون ایران هستند.
از سوی دیگر تعداد دنبال‌کنندگان برنامه‌های مستند تلویزیون ایران تقریبا ۱۳ درصد ارزیابی شده‌است. حدود ۱۲ درصد افرادی که میانه‌ای با تماشای فیلم و سریال ندارند نیز در این نظرسنجی اعلام کرده‌اند تلویزیون ایران را به طور کل تماشا نمی‌کنند.
خواندن کتاب به جای تماشای فیلم و سریال
یکی دیگر از فعالیت‌های فرهنگی جایگزین، که افراد شرکت‌کننده در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان به آن اشاره داشته‌اند، خواندن کتاب است.
در مجموع حدود ۳۲ درصد کسانی که بر علاقه نداشتن به تماشای فیلم و سریال تاکید ورزیده‌اند، به این نکته اشاره کرده‌اند که به جای انجام این کار، کتاب‌های درسی و غیردرسی می‌خوانند. در مجموع می‌توان ایرانیانی را که نسبت به تماشای فیلم و سریال بی‌علاقه هستند، در حالت کلی به دو دسته تقسیم کرد.
نخست کسانی که ذاتا نسبت به محصولات سینمایی و تلویزیونی بی‌علاقه هستند و دوم افرادی که بر اثر رویارویی با برخی شرایط و پس‌زمینه‌ها نسبت به این محصولات بی‌علاقه شده‌اند. شاید بتوان با انجام اقدامات مفید، حداقل دسته دوم را به جرگه علاقه‌مندان فیلم و سریال بازگرداند. برای این کار ابتدا باید دلیل بی‌علاقگی آنها را به روش‌های مختلفی نظیر برگزاری نظرسنجی‌های دقیق کشف کرد سپس با انجام اقدامات عملی کارآمد در پی رفع این
بی‌علاقگی برآمد.
علاقه به سینما و تلویزیون یا نداشتن وقت کافی را می‌توان به عنوان عمده دلایل تماشا نکردن فیلم و سریال از رسانه‌های تصویری توسط ایرانیان برشمرد. این دو عامل کاملا نزدیک به هم بوده و در ترکیب با یکدیگر ۸۹ درصد کل عوامل اصلی فاصله گرفتن مردم ایران از محصولات فرهنگی تولید شده در سینما و تلویزیون را تشکیل داده‌است. بنابراین اگر برنامه‌ای برای اضافه کردن این ۱۸ درصد به جمع آن ۸۲ درصدی که تماشای فیلم و سریال را همچنان به عنوان یک علاقه دنبال می‌کنند وجود داشته‌باشد، باید در مسیر رسیدن به آن، پرسش‌های دیگری پاسخ داده شود. نخست آن‌که دلیل بی‌علاقگی برخی ایرانیان به فیلم و سریال چیست و اصولا این بی‌علاقگی ذاتی است یا به مرور زمان پدید آمده‌است. دوم این‌که دلیل کمبود وقت درصدی از مردم برای دنبال کردن محصولات سینمایی و تلویزیونی چیست و چه عاملی آنها را از تماشای فیلم و سریال باز می‌دارد. شاید یکی از دلایل کمبود زمان کافی برای دنبال کردن سینما و تلویزیون را بتوان در مسائل اقتصادی و وضعیت معیشت مردم جست‌وجو کرد. با این حال همان‌گونه که اشاره شد تنها 5 درصد افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی که تماشای فیلم و سریال را از برنامه زندگی خود حذف کرده‌اند، مسائل اقتصادی را به عنوان دلیل اصلی این امر برشمرده‌اند.
رضا حسینی - نویسنده و منتقد
با نگاهی به نتایج پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان شاید بتوان پاسخی برای پرسش‌های فوق یافت. این پیمایش یک نظرسنجی تلفنی در سطح ملی است که سال گذشته به سفارش سازمان امور سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و توسط پژوهشکده فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام شد و سلایق و علایق سینمایی و تلویزیونی مردم ایران را مورد بررسی قرار داد.
در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان ۵۳۳۹ نفر شرکت داشتند و به پرسش‌های متعددی در مورد فیلم‌ها و سریال‌های مورد علاقه خود پاسخ دادند. این پاسخ‌ها به‌عنوان نمونه آماری مد‌نظر قرار گرفت تا چشم‌اندازی از ذائقه سینمایی و تلویزیونی ایرانیان به دست دهد.
دوستداران فیلم و سریال در اکثریت
حدود ۸۲ درصد از کسانی که در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان شرکت داشتند به این نکته اشاره کردند که جزو بینندگان همیشگی فیلم و سریال به‌شمار می‌روند.
در واقع تنها اندکی بیش از ۱۸ درصد از شرکت‌کنندگان این نظرسنجی خود را جزو بینندگان فیلم و سریال ندانسته و اعتراف کرده‌اند که در طول سال یا اصلا فیلم و سریال نمی‌بینند یا حداکثر برای یک‌بار به تماشای تولیدات تصویری می‌نشینند.
به این ترتیب می‌توان گفت اکثر افراد حاضر در پیمایش مذکور به کلی با تلویزیون و سینما بیگانه نبودند و جزو مصرف‌کنندگان محصولات تصویری این دو رسانه پرمخاطب به‌شمار می‌روند.
سابقه بی‌علاقگی به سینما و تلویزیون
حدود ۵۵ درصد از کسانی که در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان به تماشا نکردن فیلم و سریال از مدیوم‌های متفاوت تصویری اشاره داشتند در گذشته نیز اهل انجام این کار نبوده‌اند؛ به این معنی که آنها از قدیم تا به امروز هیچ تمایلی به تماشای محصولات فرهنگی سینمایی و تلویزیونی نداشتند و این بی‌علاقگی برای آنها موضوع تازه‌ای نیست. در عین حال ۴۵ درصد باقی‌مانده بر این نکته تاکید کردند که تماشای فیلم و سریال را به‌تازگی از برنامه خود
حذف کرده‌اند.
در واقع تقریبا نیمی از کسانی که امروز مخاطب فیلم و سریال نیستند در این امر سابقه قبلی داشته‌اند و نیم دیگر تازه به جرگه افراد بی‌علاقه به تولیدات تصویری پیوسته‌اند.
شاید بتوان با ریشه‌یابی دلایل این بی‌علاقگی دسته دوم را بار دیگر در ردیف افراد علاقه‌مند به سینما و تلویزیون قرار داد؛ چرا که با توجه به قدمت نه‌چندان طولانی بی‌علاقگی آنها، به نظر نمی‌رسد این امر مانند افراد حاضر در دسته نخست، امری پایه‌ای و ریشه‌دار باشد و شاید بتوان دلایل اصلی آن را در کیفیت آثار سینمایی و تلویزیونی یا برخی از مسائل اجتماعی و اقتصادی روز جست‌وجو کرد.
بی‌علاقگی به سایر محصولات فرهنگی
از سوی دیگر حدود ۳۹ درصد از کسانی که در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان بر ندیدن فیلم و سریال از رسانه‌های تصویری تاکید کرده‌اند هیچ میانه‌ای با گوش کردن موسیقی نیز ندارند. همچنین ۵۰ درصد از این افراد یعنی نیمی از آنها اعتراف کرده‌اند که در شبکه‌های اجتماعی هم هیچ‌گونه فعالیتی ندارند و تقریبا با پدیده‌های مجازی بیگانه‌اند. به این ترتیب شاید بتوان نتیجه گرفت آن دسته از کسانی که میانه‌ای با سینما ندارند کم و بیش نسبت به سایر محصولات و پلتفرم‌های فرهنگی نظیر موسیقی، کتاب، نشریات و شبکه‌های اجتماعی نیز بی‌علاقه هستند؛ یا حداقل درصد قابل‌توجهی از آنها چنین خصلتی دارند.
فعالیت‌های فرهنگی جایگزین
در پایان متن پیش رو می‌توان به یکی از پرسش‌هایی که در سطور نخست این مطلب مطرح شد، بازگشت و با توجه به اطلاعات موجود در نظرسنجی مورد اتکا به آن پاسخ داد.
افراد بی‌علاقه به تماشای فیلم و سریال، که تعداد آنها در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان ۱۸ درصد از کل نمونه را تشکیل داده‌است، چه فعالیت فرهنگی دیگری را به عنوان جایگزین برگزیده‌اند؟ با توجه به نتایج نظرسنجی مذکور می‌توان به این نتیجه رسید که بیشتر این افراد با وجود بی‌علاقه بودن به تماشای فیلم و سریال، هنوز تلویزیون ایران را به طور کامل رها نکرده‌اند و همچنان برخی برنامه‌های آن را دنبال می‌کنند.
به طور مثال تقریبا ۴۲ درصد این افراد اخبار روز را از طریق تلویزیون پی می‌گیرند و حدود ۲۳ درصد نیز مسابقات ورزشی را دنبال می‌کنند. همچنین حدود ۱۰ درصد این افراد در عین بی‌علاقگی به فیلم و سریال مخاطب برنامه‌های مذهبی تلویزیون ایران هستند.
از سوی دیگر تعداد دنبال‌کنندگان برنامه‌های مستند تلویزیون ایران تقریبا ۱۳ درصد ارزیابی شده‌است. حدود ۱۲ درصد افرادی که میانه‌ای با تماشای فیلم و سریال ندارند نیز در این نظرسنجی اعلام کرده‌اند تلویزیون ایران را به طور کل تماشا نمی‌کنند.
خواندن کتاب به جای تماشای فیلم و سریال
یکی دیگر از فعالیت‌های فرهنگی جایگزین، که افراد شرکت‌کننده در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان به آن اشاره داشته‌اند، خواندن کتاب است.
در مجموع حدود ۳۲ درصد کسانی که بر علاقه نداشتن به تماشای فیلم و سریال تاکید ورزیده‌اند، به این نکته اشاره کرده‌اند که به جای انجام این کار، کتاب‌های درسی و غیردرسی می‌خوانند. در مجموع می‌توان ایرانیانی را که نسبت به تماشای فیلم و سریال بی‌علاقه هستند، در حالت کلی به دو دسته تقسیم کرد.
نخست کسانی که ذاتا نسبت به محصولات سینمایی و تلویزیونی بی‌علاقه هستند و دوم افرادی که بر اثر رویارویی با برخی شرایط و پس‌زمینه‌ها نسبت به این محصولات بی‌علاقه شده‌اند. شاید بتوان با انجام اقدامات مفید، حداقل دسته دوم را به جرگه علاقه‌مندان فیلم و سریال بازگرداند. برای این کار ابتدا باید دلیل بی‌علاقگی آنها را به روش‌های مختلفی نظیر برگزاری نظرسنجی‌های دقیق کشف کرد سپس با انجام اقدامات عملی کارآمد در پی رفع این
بی‌علاقگی برآمد.
علاقه به سینما و تلویزیون یا نداشتن وقت کافی را می‌توان به عنوان عمده دلایل تماشا نکردن فیلم و سریال از رسانه‌های تصویری توسط ایرانیان برشمرد. این دو عامل کاملا نزدیک به هم بوده و در ترکیب با یکدیگر ۸۹ درصد کل عوامل اصلی فاصله گرفتن مردم ایران از محصولات فرهنگی تولید شده در سینما و تلویزیون را تشکیل داده‌است. بنابراین اگر برنامه‌ای برای اضافه کردن این ۱۸ درصد به جمع آن ۸۲ درصدی که تماشای فیلم و سریال را همچنان به عنوان یک علاقه دنبال می‌کنند وجود داشته‌باشد، باید در مسیر رسیدن به آن، پرسش‌های دیگری پاسخ داده شود. نخست آن‌که دلیل بی‌علاقگی برخی ایرانیان به فیلم و سریال چیست و اصولا این بی‌علاقگی ذاتی است یا به مرور زمان پدید آمده‌است. دوم این‌که دلیل کمبود وقت درصدی از مردم برای دنبال کردن محصولات سینمایی و تلویزیونی چیست و چه عاملی آنها را از تماشای فیلم و سریال باز می‌دارد. شاید یکی از دلایل کمبود زمان کافی برای دنبال کردن سینما و تلویزیون را بتوان در مسائل اقتصادی و وضعیت معیشت مردم جست‌وجو کرد. با این حال همان‌گونه که اشاره شد تنها 5 درصد افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی که تماشای فیلم و سریال را از برنامه زندگی خود حذف کرده‌اند، مسائل اقتصادی را به عنوان دلیل اصلی این امر برشمرده‌اند.
رضا حسینی - نویسنده و منتقد
