بررسی سازوکار انتخاب اسامی برنامه‌ها در گفتوگو با یک تهیه‌کننده تلویزیونی
بگو نامت چیست؛ تا بگویم کیستی!
نام، حکم ویترین را دارد و به همین دلیل انتخاب آن، چالشی سخت و البته جذاب است؛ چه برای فرزند چه برای کسب و کار یا هر چیز دیگر. برنامه‌سازان تلویزیون هم با این چالش مواجه هستند. آنها گاهی به نامی خاص و متفاوت می‌رسند و گاهی هم وقت چندانی صرف گزینش یک نام جذاب نمی‌کنند و با یک اسم معمولی سعی دارند برنامه خود را در ذهن مخاطبان زنده نگهدارند. استدلال‌شان هم این است که وقتی برنامه‌ای باکیفیت باشد و مورد استقبال قرار گیرد، حتی آن نام معمولی هم هویتی جدید پیدا می‌کند. در این گزارش با میثم ماه‌انباری، تهیه‌کننده و کارگردان برنامه‌های تلویزیونی گفتوگو کردیم و همچنین الگوی نام چند برنامه را آورده‌ایم. البته برنامه‌هایی درحال پخش هستند، چون اگر بخواهیم به کارنامه بلندبالای این رسانه در مورد نام‌گزینی نگاهی بیندازیم، کار به درازا می‌کشد.
نام، اولین برخورد مخاطب با یک اثر است و به همین دلیل انتخاب آن مهم است و اگر درست برگزیده شود، می‌تواند نخستین قلاب را در ذهن مخاطب بیندازد و او را برای تعقیب برنامه ترغیب کند. این‌که این انتخاب از نظر برنامه‌سازان چقدر اهمیت دارد و اساسا از چه سازوکاری پیروی می‌کند؟ پرسش‌هایی است که برای پاسخ دادن به آنها با میثم ماه‌انباری، تهیه‌کننده این روزهای برنامه «به‌خانه برمی‌گردیم» و همچنین کارگردان برنامه «پریزاد» گفتوگو کردیم. او به خبرنگار جام‌جم درباره مبنای نام‌گزینی یک برنامه تلویزیونی با مثال توضیح می‌دهد: اولین مواردی که برای انتخاب اسم یک برنامه در ذهن صاحبان اثر می‌آید، محتوا و گروه سنی مخاطبان است. برای مثال برنامه پریزاد در حوزه ناباروری است. وقتی داشتم به این موضوع فکر می‌کردم، با خود گفتم نباید به صورت مستقیم به موضوع ناباروری اشاره داشته باشیم. این برنامه درباره زاد و ولد می‌گوید، پس باید نامی مرتبط پیدا می‌کردیم. اسامی مختلفی در ذهنمان آمد. سوژه اصلی مادر بود. پس فکر کردیم در اذهان، مادر به چه شکلی در خاطر می‌آید؟ پاکی نخستین صفتی بود که خاطرمان آمد. در راستای این صفت واژه پری در خاطرم آمد و آن را با زایش کنار هم گذاشتم و شد «پریزاد».
خاص بودن در اوج سادگی
از ماه‌انباری می‌پرسیم آیا ضابطه یا الگوی خاصی برای نام‌گزینی وجود دارد که تهیه‌کنندگان مجبور به رعایت آن باشند؟ که پاسخ می‌دهد: یکسری ضوابط درباره استفاده نکردن از واژه‌های لاتین وجود دارد؛ نام باید معنی داشته باشد، اما این انتخاب بیشتر بر پایه ذوق و سلیقه تهیه‌کننده است. برخی دم‌ستی‌ترین نام را انتخاب می‌کنند و عده‌ای هم با تحقیق به یک اسم می‌رسند. البته نام هم نباید خیلی خاص باشد که در ذهن مخاطبان نماند. اسم برنامه باید به شکلی باشد که وقتی شنیده می‌شود، خاص باشد اما تلفظ، نوشتن و به خاطرسپردن آن راحت باشد. حفظ مرز میان سادگی و خاص بودن، خیلی مهم است.
این تهیه‌کننده می‌افزاید: یکی دیگر از مواردی که باید در انتخاب نام به آن توجه شود، مناسب بودن برای طراحی لوگو و گرافیک است. ممکن است اسم خوبی انتخاب کنید، اما در طراحی لوگو و گرافیک برنامه به مشکل بربخورید. هر کاری می‌کنید، گرافیکش خوب درنمی‌آید. مثل برنامه «به‌خانه برمی‌گردیم» که من دارم. چون سال‌هاست این برنامه با همین نام روی آنتن می‌رود، نمیشود آن را تغییرش داد. هر کاری هم می‌کنیم نمی‌توانیم لوگوی مناسبی برای این نام طراحی کنیم. لوگوی آن هم سال‌هاست، مشخص شده. بارها خواستیم آن را عوض کنیم و هر کاری می‌کنیم بخشی از لوگویی که با نام آن طراحی شده است، اضافه می‌آید. نه می‌شود خانه را از آن حذف کرد و نه بخشی دیگر. پیشنهاد دادم کلمه «برمی‌گردیم» را از لوگو حذف کنیم و با «به خانه» کار گرافیکی انجام دهیم که موافقت نشد. منظورم از طرح این موضوع همین بود که بگویم، انتخاب اسم، خیلی مهم است.
نگاه به یک اسم از چند دریچه
همانطور که اشاره شده، انتخاب نام در جذب مخاطب تاثیرگذار است. ماه‌انباری هم ضمن موافقت با این پیش فرض، بیان می‌کند: اسم، اولین چیزی است که مخاطبان با آن، حتی قبل از پخش برنامه برخورد می‌کنند. اسامی خاص در ذهن می‌ماند. حتی اسم افراد و فضاهای گردشگری هم همین خاصیت را دارد. وقتی اسمی به خوبی در دهان بچرخد و از طرفی جالب باشد، برای همیشه در یادها می‌ماند. پس انتخاب اسم درست و مانگار در جذب مخاطب خیلی مهم است. برنامه‌هایی هستند که سال‌ها از پایان آنها گذشته، ممکن است چیزی هم از محتوایش در خاطر نمانده باشد، اما اگر نام جذابی داشته آن نام را به یاد دارید.
از این تهیه‌کننده درباره عوامل موثر در انتخاب نام برنامه می‌پرسیم و او در پاسخ می‌گوید: معمولا سعی می‌کنیم اتاق فکر تشکیل دهیم و در آنجا حتما باید طراح گرافیک، محقق، نویسنده، کارگردان، تهیه‌کننده و دیگر عوامل باشند. نظرات افراد متفاوت است و شنیدن هم آنها می‌تواند کمک‌کننده باشد. بارش افکار برای گرفتن یک خروجی مناسب، جمع می‌شود. من از نگاه یک برنامه‌ساز به نام نگاه می‌کنم. کارگردان از منظر دیگر، مثلا از نظر گفتن دیالوگ‌ها و پلاتوها به اسم توجه می‌کند. گرافیست به طراحی اسم فکر می‌کند و... . هرکسی با توجه به تخصصش به این موضوع می‌نگرد. البته این روند همیشه رعایت نمیشود.
او درباره وضعیت نامگذاری برنامه‌ها در این روزها عنوان می‌کند: متاسفانه الان خلاقیت خیلی کم شده است. بیشتر برنامه‌سازان، آنقدر که به فکر جذابیت بصری مثل دکور هستند به اسم اهمیت نمی‌دهند. درصورتی که اولین مورد اسم است که به نظر بینندگان می‌آید و بعد برنامه را می‌بینند. شاید یکی از دلایلش این باشد که برای برگزاری جلسه و ساعت‌ها فکر و تبادل نظر برای گزینش نام، وقت نمی‌گذارند. تعدادی از همکاران برای انتخاب اسم و دیگر موارد تک‌محور عمل می‌کنند.
نامگذاری برنامه چه با پیشنهاد یک مدیر باشد و چه با نظر و سلیقه تهیه‌کننده یا هم‌فکری گروهی از عوامل، معمولا از چند الگو پیروی می‌کند. عده‌ای سرواژه انتخاب می‌کنند؛ برخی به دنبال ارتباط مستقیم نام با محتوا هستند تا در برخورد اول گویای مضمون باشد و... اینجا نگاهی به وجه تسمیه برخی از برنامه‌هاانداخته‌ایم.
خندوانه
نام برنامه برگرفته از هندوانه و خنده است. اگر خاطرتان باشد پخش برنامه مصادف با تابستان بود و هندوانه هم که یکی از نمادهای این فصل محسوب می‌شود که ترکیب آن با رسالت برنامه، یعنی ترویج خنده همراهی خوبی داشته است.
هزار راه نرفته
اسم برنامه گویاست؛ می‌گوید در زندگی، هزار راه هست که هنوز نرفته‌ایم و این یعنی هیچ بن‌بستی مقابل ما قرار ندارد. کلمه هزار، هم در ادبیات کهن و هم در میان عامه مردم، معنای کثرت می‌دهد و از این منظر، نام برنامه بامسماتر شده است.
خنده‌رو
این نام کارکردی دوپهلو دارد. مرتضی حسینی، مجری برنامه «خنده رو» میان مردم می‌رود با آنها شعر می‌خواند، لطیفه تعریف می‌کنند و ساعتی می‌خندند. بخشی از برنامه در اتوبوس‌های روباز ضبط می‌شود که مجری و مردم در حال حرکت هستند.
نوشین مجلسی و منیژه خسروی - گروه رسانه
خاص بودن در اوج سادگی
از ماه‌انباری می‌پرسیم آیا ضابطه یا الگوی خاصی برای نام‌گزینی وجود دارد که تهیه‌کنندگان مجبور به رعایت آن باشند؟ که پاسخ می‌دهد: یکسری ضوابط درباره استفاده نکردن از واژه‌های لاتین وجود دارد؛ نام باید معنی داشته باشد، اما این انتخاب بیشتر بر پایه ذوق و سلیقه تهیه‌کننده است. برخی دم‌ستی‌ترین نام را انتخاب می‌کنند و عده‌ای هم با تحقیق به یک اسم می‌رسند. البته نام هم نباید خیلی خاص باشد که در ذهن مخاطبان نماند. اسم برنامه باید به شکلی باشد که وقتی شنیده می‌شود، خاص باشد اما تلفظ، نوشتن و به خاطرسپردن آن راحت باشد. حفظ مرز میان سادگی و خاص بودن، خیلی مهم است.
این تهیه‌کننده می‌افزاید: یکی دیگر از مواردی که باید در انتخاب نام به آن توجه شود، مناسب بودن برای طراحی لوگو و گرافیک است. ممکن است اسم خوبی انتخاب کنید، اما در طراحی لوگو و گرافیک برنامه به مشکل بربخورید. هر کاری می‌کنید، گرافیکش خوب درنمی‌آید. مثل برنامه «به‌خانه برمی‌گردیم» که من دارم. چون سال‌هاست این برنامه با همین نام روی آنتن می‌رود، نمیشود آن را تغییرش داد. هر کاری هم می‌کنیم نمی‌توانیم لوگوی مناسبی برای این نام طراحی کنیم. لوگوی آن هم سال‌هاست، مشخص شده. بارها خواستیم آن را عوض کنیم و هر کاری می‌کنیم بخشی از لوگویی که با نام آن طراحی شده است، اضافه می‌آید. نه می‌شود خانه را از آن حذف کرد و نه بخشی دیگر. پیشنهاد دادم کلمه «برمی‌گردیم» را از لوگو حذف کنیم و با «به خانه» کار گرافیکی انجام دهیم که موافقت نشد. منظورم از طرح این موضوع همین بود که بگویم، انتخاب اسم، خیلی مهم است.
نگاه به یک اسم از چند دریچه
همانطور که اشاره شده، انتخاب نام در جذب مخاطب تاثیرگذار است. ماه‌انباری هم ضمن موافقت با این پیش فرض، بیان می‌کند: اسم، اولین چیزی است که مخاطبان با آن، حتی قبل از پخش برنامه برخورد می‌کنند. اسامی خاص در ذهن می‌ماند. حتی اسم افراد و فضاهای گردشگری هم همین خاصیت را دارد. وقتی اسمی به خوبی در دهان بچرخد و از طرفی جالب باشد، برای همیشه در یادها می‌ماند. پس انتخاب اسم درست و مانگار در جذب مخاطب خیلی مهم است. برنامه‌هایی هستند که سال‌ها از پایان آنها گذشته، ممکن است چیزی هم از محتوایش در خاطر نمانده باشد، اما اگر نام جذابی داشته آن نام را به یاد دارید.
از این تهیه‌کننده درباره عوامل موثر در انتخاب نام برنامه می‌پرسیم و او در پاسخ می‌گوید: معمولا سعی می‌کنیم اتاق فکر تشکیل دهیم و در آنجا حتما باید طراح گرافیک، محقق، نویسنده، کارگردان، تهیه‌کننده و دیگر عوامل باشند. نظرات افراد متفاوت است و شنیدن هم آنها می‌تواند کمک‌کننده باشد. بارش افکار برای گرفتن یک خروجی مناسب، جمع می‌شود. من از نگاه یک برنامه‌ساز به نام نگاه می‌کنم. کارگردان از منظر دیگر، مثلا از نظر گفتن دیالوگ‌ها و پلاتوها به اسم توجه می‌کند. گرافیست به طراحی اسم فکر می‌کند و... . هرکسی با توجه به تخصصش به این موضوع می‌نگرد. البته این روند همیشه رعایت نمیشود.
او درباره وضعیت نامگذاری برنامه‌ها در این روزها عنوان می‌کند: متاسفانه الان خلاقیت خیلی کم شده است. بیشتر برنامه‌سازان، آنقدر که به فکر جذابیت بصری مثل دکور هستند به اسم اهمیت نمی‌دهند. درصورتی که اولین مورد اسم است که به نظر بینندگان می‌آید و بعد برنامه را می‌بینند. شاید یکی از دلایلش این باشد که برای برگزاری جلسه و ساعت‌ها فکر و تبادل نظر برای گزینش نام، وقت نمی‌گذارند. تعدادی از همکاران برای انتخاب اسم و دیگر موارد تک‌محور عمل می‌کنند.
نامگذاری برنامه چه با پیشنهاد یک مدیر باشد و چه با نظر و سلیقه تهیه‌کننده یا هم‌فکری گروهی از عوامل، معمولا از چند الگو پیروی می‌کند. عده‌ای سرواژه انتخاب می‌کنند؛ برخی به دنبال ارتباط مستقیم نام با محتوا هستند تا در برخورد اول گویای مضمون باشد و... اینجا نگاهی به وجه تسمیه برخی از برنامه‌هاانداخته‌ایم.
خندوانه
نام برنامه برگرفته از هندوانه و خنده است. اگر خاطرتان باشد پخش برنامه مصادف با تابستان بود و هندوانه هم که یکی از نمادهای این فصل محسوب می‌شود که ترکیب آن با رسالت برنامه، یعنی ترویج خنده همراهی خوبی داشته است.
هزار راه نرفته
اسم برنامه گویاست؛ می‌گوید در زندگی، هزار راه هست که هنوز نرفته‌ایم و این یعنی هیچ بن‌بستی مقابل ما قرار ندارد. کلمه هزار، هم در ادبیات کهن و هم در میان عامه مردم، معنای کثرت می‌دهد و از این منظر، نام برنامه بامسماتر شده است.
خنده‌رو
این نام کارکردی دوپهلو دارد. مرتضی حسینی، مجری برنامه «خنده رو» میان مردم می‌رود با آنها شعر می‌خواند، لطیفه تعریف می‌کنند و ساعتی می‌خندند. بخشی از برنامه در اتوبوس‌های روباز ضبط می‌شود که مجری و مردم در حال حرکت هستند.
نوشین مجلسی و منیژه خسروی - گروه رسانه
