ممنوعیت یا توقف واردات؟
اولین بار 22 شهریور همین امسال بود كه بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت و درمان به آشكاری اعلام كرد: «در آینده نیازی به واردات واكسن نخواهیم داشت.» این اظهارنظر در مراسم آغاز به كار مرحله سوم كارآزمایی بالینی واكسن فخرا عنوان شد و در ادامه وزیر بهداشت از «كیفیت بالای» این واكسن گفته بود. این موضوع چند ماه بعد باردیگر از سوی او تكرار شد. این بار در چهارم آذر و در نشست بررسی پیشرفت‌های موسسه تحقیقات واكسن و سرم‌سازی رازی، وزیر بهداشت اعلام كرد: «دیگر واردات واكسن كرونا نخواهیم داشت.» یك ماه پیش از این اظهارنظر، یعنی در میانه‌های آبان هم هلال‌احمر خبر از توقف واردات واكسن توسط این جمعیت داده بود. خبری كه البته دلیل آن «تامین واكسن كافی» عنوان و در آن تاكید شده بود این سازمان «تا اطلاع ثانوی» دیگر واكسن وارد نخواهد كرد. اما در همه این اظهارنظرها همواره عنوان می‌شد جایگزین واردات واكسن خارجی، تولیدات داخلی خواهد بود. این موضوع هم با گمانه‌هایی رو‌به‌رو بود، به عنوان مثال در 21 آذرماه محسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واكسن وزارت بهداشت عنوان كرد: «در ماه‌های آینده واكسن‌هایی كه برای دوز بوستر استفاده می‌شود، احتمالا فقط واكسن‌های ایرانی خواهد بود.» معنای این گفته به نوعی این بود كه تولیدات داخلی واكسن تنها برای دوز یادآور استفاده خواهد شد. اما دو روز پیش بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو در حاشیه مراسم آغاز فاز سوم آزمایش بالینی واكسن نورا، درباره میزان واكسن‌های داخلی در سبد واكسیناسیون اعلام كرد: «در حال حاضر كاملا به تولید داخل متكی هستیم و تولید داخل كفاف نیاز ما از جمله دوز سوم را خواهد داد.» این اظهارنظر اما این طور معنا شد كه نه‌تنها در دوز یادآور كه برای دوزهای اول و دوم هم از واكسن‌های داخلی استفاده خواهد شد.



چقدر واكسن داریم؟
هم از اطلاعیه آبان‌ماه سازمان هلال‌احمر و هم در گوشه‌گوشه حرف‌های مسؤولان بهداشتی، می‌توان به این نتیجه رسید كه در حال حاضر ذخیره واكسن ایران مناسب است. در این رابطه اما آمار به‌روزی وجود ندارد و به نوعی می‌توان تنها با رصد گفته‌های مسؤولان و با توجه به زمان اعلام این گفته‌ها در رابطه با میزان این ذخیره واكسن گمانه‌زنی كرد. به عنوان مثال محسن زهرایی، رئیس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واكسن وزارت بهداشت 21 آذرماه اعلام كرده بود: «خوشبختانه بیش از ۱۶۰ میلیون دوز واكسن كرونا به كشورمان و به سردخانه مركزی واكسن تحویل داده شده است.» این آمار اما مربوط به 52 روز پیش است. می‌توان با تجمیع مقدار واكسن‌های تزریق‌شده و كسر آن از ذخیره اعلام‌شده واكسن، گمانه‌زنی كرد كه تا امروز چه تعداد واكسن ذخیره داریم. آخرین آمار تزریق واكسن كمی بیش از 120 میلیون دوز است و اگر آن را از ذخیره 160 میلیونی كسر كنیم و همچنین حدود 15 میلیون واكسن داخلی را در این آمار لحاظ كنیم، به این نتیجه می‌رسیم كه ذخیره موجود واكسن خارجی بین 20 تا 25 میلیون دوز است. تازه‌ترین آمار واكسیناسیون عمومی كه از سوی وزارت بهداشت و درمان اعلام شده مربوط به روز گذشته است و طبق آن تاكنون 59میلیون و 909 هزار نفر دوز اول، 52 میلیون و 140 هزار نفر دوز دوم و هشت میلیون و 373 هزار نفر موفق به دریافت دوز سوم شده‌اند. اما این در حالی است كه بنا به آمار رئیس سازمان نظام پزشكی مشهد در هفته گذشته «تاكنون حدود هشت میلیون ایرانی دوز اول و حدود ۲۵ درصد از جمعیت كشور هنوز دوز دوم واكسن كرونا را دریافت نكرده‌اند.» اما مسؤولان وزارت بهداشت می‌گویند جای نگرانی نیست. بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو همین دو روز پیش اعلام كرد: «واكسن‌سازان ما ظرفیت بالایی دارند، ولی آن چیزی كه ما نیاز داریم، سطح كمتری از ظرفیت آنهاست. توصیه كرده‌ایم با حداكثر ظرفیت تولید نكنند و در ماه می‌توانند حداقل تا ۱۵ میلیون دوز واكسن تولید کنند كه نیاز ما را هم پوشش می‌دهد.» از این گفته هم می‌توان چنین متوجه شد كه ذخیره واكسن ایران به اندازه نیاز كنونی جامعه ایران است و مراد از توقف واردات، استفاده حتمی از واكسن داخلی برای دوزهای اول و دوم نخواهد بود.




به جای واردات واكسن نگران دوز سوم باشیم
یكی از اعضای كمیته كشوری واكسن به جام‌جم می‌گوید اظهارات رئیس سازمان غذا و دارو تنها منجر به كاهش اعتماد عمومی و افزایش نگرانی میان شهروندان می‌شود. او به جام‌جم می‌گوید: «موضوع ممنوعیت ورود واكسن موضوع تازه‌ای نیست و دلیل این توقف واردات، تنها مكفی بودن ذخیره واكسن كشور و البته كارآیی تولیدات مناسب داخلی است. مطرح شدن دوباره ممنوعیت ورود واكسن از سوی وزارت بهداشت، تنها به كاهش اعتماد مردم و افزایش نگرانی آنها دامن می‌زند.» این گفته وقتی مهم‌تر به نظر می‌رسد كه بدانیم همین تصمیم توقف واردات كه به‌تازگی تیتر شده و موجی از نگرانی به‌راه انداخته، مربوط به سبد كواكس نمی‌شود. به این مفهوم كه واردات واكسن از طریق سبد كواكس شامل این توقف واردات نشده و همچنان از این راه واكسن‌های خارجی وارد می‌شود. این موضوع را حتی می‌توان در گفته‌های معاون وزیر بهداشت هم متوجه شد، كمال حیدری در این رابطه اعلام كرده است: «با توجه به آن‌كه تولید داخلی واكسن كرونا به اندازه است، ورود واكسن در شرایط اقتصادی فعلی توسط ستاد ملی ممنوع شده اما موارد اهدایی آسترازنكا طی هفته‌های آینده وارد كشور می‌شود.» اما نكته مهم مورد اشاره مقام مسوول در كمیته كشوری واكسن، میزان كم استقبال شهروندان از تزریق دوز یادآور است. او به جام‌جم می‌گوید: «آنچه به جای این بدفهمی در رابطه با ممنوعیت ورود واكسن باید نگران آن بود، استقبال سرد شهروندان از تزریق دوز سوم است كه هنوز هیچ تصمیمی در رابطه با ترغیب شهروندان در این رابطه صورت نگرفته است.» نكته مورد اشاره در گفته‌های این مقام مسؤول در این است كه بدانیم به صورت میانگین روزانه 300هزار دوز واكسن تزریق می‌شود و بخشی از این تعداد مربوط به افرادی است كه دوزهای اول و دوم را تزریق می‌كنند. بنابراین تعداد قابل‌توجهی از شهروندان، همچنان رغبتی به تزریق دوز سوم نشان نمی‌دهند.




چرا شهروندان دوز سوم را تزریق نمی‌کنند؟
هر چند این روزها موضوع ممنوعیت ورود واكسن خارجی به اشتباه به بحث روز بسیاری از شهروندان تبدیل شده است، اما باید بیش از این موضوع به فكر كند شدن روند واكسیناسیون در ایران بود. هر چند آمارهای قربانیان روزانه كرونا دیروز پس از 666 روز به 22 نفر رسید، اما باید بدانیم كه تا روز گذشته 194مبتلای قطعی به سویه امیكرون هم در كشورمان شناسایی شده است، سویه‌ای كه قدرت سرایت شگفت‌انگیزی نسبت به سویه‌های دیگر دارد و می‌تواند به‌سرعت به سویه غالب در ایران تبدیل شود. از مدت‌ها پیش هم كارشناسان حوزه بهداشت در رابطه با آغاز موج ششم فراگیری در ایران هشدار داده‌اند، این موضوع را می‌توان از فراگیری این سویه در اروپا و بازگشت محدودیت‌ها به بسیاری از كشورهای اروپایی هم متوجه شد. همه اینها در حالی است كه نزدیك به 12 درصد از مردم، هنوز واكسن نزده‌اند. برداشت كنونی اپیدمیولوژیست‌ها بر این است كه «واكسن‌های كرونا در مورد واریانت امیكرون نیز  اثربخشی دارد.»
اما چرا این موضوع با توجه به تجربه‌های سخت و تلخ گذشته هنوز مورد توجه برخی از شهروندان قرار نمی‌گیرد؟ احسان مصطفوی، عضو كمیته كشوری واكسن معتقد است: «بحث واكسن در ایران به نوعی به موضوع اعتماد عمومی گره خورده است، اما تنها دلیل استقبال كم شهروندان از تزریق دوز سوم،‌ امنیت كاذبی است كه برای برخی شكل گرفته است.»
ایران در حالی تا چند ماه پیش جزو پیشتازان تزریق روزانه واكسن بود و حتی از ركوردشكنی‌های متوالی در این زمینه گفته می‌شد كه این روزها به طور میانگین 300 هزار دوز تزریق روزانه دارد. به طور مثال با مقایسه آمار روزانه واكسیناسیون در دو روز شنبه و یکشنبه گذشته، می‌توان فهمید در این مدت 419 هزار دوز واكسن تزریق شده است. از این مقدار هم 40 هزار دوز سهم نفراتی است كه اقدام به تزریق دوز اول كرده‌اند و نزدیك به 100 هزار دوز هم سهم دوز دومی‌هاست. با كسر این اعداد از مقدار كل دوزهای تزریقی در فاصله این دو روز، می‌توان متوجه شد كه كمتر از 300 هزار نفر (282 هزار نفر) در فاصله یك روز اقدام به تزریق دوز سوم كرده‌اند. آن هم در حالی كه سرعت انتشار سویه امیكرون با شیب معناداری رو به افزایش است.




سبد واكسناسیون متنوع‌تر می‌شود
 پیش‌فرض‌‌های مسؤولان در ماه‌های گذشته آرام آرام رنگ واقعیت به خود می‌گیرد. ماه گذشته از سوی وزارت بهداشت اعلام شده بود در آینده‌ای نزدیك در مراكز واكسیناسیون پنج نوع واكسن ایرانی در اختیار مردم خواهد بود كه در این بین می‌توان به واكسن‌های بركت، پاستوكووك، اسپایكوژن، رازی و فخرا اشاره كرد. این در حالی است كه واكسن نورا نیز تا مدتی دیگر در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
بنابراین می‌توان گفت این موضوع، این روزها محقق شده است و تازه‌ترین نشانه این تحقق، در گفته‌های بهرام عین‌اللهی چند روز پیش و در مراسم آغاز فاز سوم كارآزمایی بالینی واكسن كرونای نورا به چشم می‌خورد. جایی كه وزیر بهداشت وعده داد به‌زودی واكسن نورا هم به سبد واكسیناسیون ایران اضافه خواهد شد. اما موضوعی كه همچنان مورد سوال شهروندان قرار دارد، به میزان كارآیی واكسن‌های داخلی بازمی‌گردد. وزیر بهداشت می‌گوید واكسن‌های ایرانی از جمله «باكیفیت‌ترین واكسن‌های» جهان هستند. مسؤولان انستیتوپاستور ایران،‌ مجموع واكسن‌های پاستوكووك تحویلی به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی در زمستان امسال را حدود ۱۳ میلیون دوز عنوان كرده‌اند و می‌گویند در همین فاصله اعتماد مردم به این واكسن‌ها بسیار بوده است. این موضوع از جمله سوالاتی بود كه‌ از رئیس سازمان غذا و دارو پرسیده شده بود، این‌كه با توجه به سطح كیفی واكسن‌های داخلی، چرا این واكسن‌ها با كندی مصرف می‌شوند؟ دارایی پاسخ داده است: «تولید یك بحث است، اما تأییدیه‌ها، نظارت‌ها و فاز‌های مختلفی است كه جنبه بالینی هم دارد. این برای ما بسیار مهم است و نمی‌شود آنها را حذف كرد، اما می‌شود روند بررسی را تسریع كرد. این دقت نظر و بررسی‌های دقیق و موشكافانه كمك می‌كند واكسن ما در عرصه‌های بین‌المللی هم زودتر پذیرفته شود.» موضوع تاییدیه واكسن‌های داخلی در سطح جهانی، عمری به اندازه تولید خود واكسن‌های داخلی دارند. رئیس سازمان غذا و دارو اما با اشاره به این‌كه این پروسه زمان‌بر است، می‌گوید: «برای تأییدیه‌های بین‌المللی یك‌سری مدارك علمی نیاز است كه واكسن‌های داخلی به فراخور پیشرفتی كه داشته‌اند، مدارك‌شان برای اخذ این تاییده‌ها فرستاده شده است.»