دلوار
آن رئیس، آن مسلط به فارسی سلیس، آن اهل دلوار، آن بزرگوار، آن جنگجوی بالفطره، آن مرد خوش چهره، آن دشمن انگلیس، آن که می‌خورد غذا در دیس، آن دلاورمرد بازاری، جناب تفنگدار رئیس علی دلواری رحمت ا... علیه از آن دسته مردم بود که زیر بار حرف زور نرفت و نبرد ... .
نیروهای انگلیسی که در جنگ جهانی اول با حمله به بوشهر قصد تصرف دلوار را داشتند با قیام دلیران تنگستان اسیر و کشته شدند و طعم تجاوز و تصرف خاک ایران را با خود به گور بردند. در این میان، قیام رئیسعلی دلواری و یارانش باعث شد مبارزان دیگری هم به آنها اضافه شود و انگلیسی‌ها به‌شدت تحت فشار قرار بگیرند. انگلیسی‌ها با شرارت‌های خود از مسیرهای مختلفی وارد مبارزه می‌شدند. اما هوشمندی مرد بزرگی چون رئیسعلی و یارانش مانع از کارگر افتادن ترفندها و حیله‌گری‌های بریتانیایی بدسابقه می‌شد.
با کودتای ضد انقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه‌خواهان در 1326هجری قمری و بمباران مجلس شورای ملی و استقرار دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، رئیس علی همراه سیدمرتضی علم‌الهدی اهرمی به مبارزه علیه استبداد صغیر پرداخت. در سال 1327هجری قمری با کمک تفنگچی تنگستانی، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمدعلی شاه پاک کرد و اداره گمرک و انتظامات و دیگر ادارات را تسخیر کرد.
وقتی مقامات انگلیسی تصمیم قطعی درباره اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز را داشتند به منظور تطمیع رئیسعلی، دو نفر از متابعان حیدرخان حیات داودی را به دلوار گسیل داشتند تا موافقت او را با پیاده‌شدن قوای انگلیس در کرانه خلیج‌فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان، ضمن ملاقات با رئیسعلی متذکر شدند چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف‌نظر کند، مقامات انگلیسی 40هزار پوند به او خواهند پرداخت. رئیسعلی در پاسخ می‌گوید: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته‌است؟»
پس از مراجعت نمایندگان حیدرخان، نامه تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیسعلی نگاشته شد مبنی بر این که: «چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ می‌نماییم، در این صورت خانه‌هایتان ویران و نخل‌هایتان را قطع خواهیم کرد.»
رئیسعلی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیاست. بدیهی است در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»
این کار دلیران تنگستان بر انگلیسی‌ها که اداره گمرک را در اجاره داشتند گران آمد وآنان برای تضعیف مشروطه‌خواهان و استمرار سلطه بر حیات اقتصادی و سیاسی جنوب ایران به جنگ با دلیران تنگستانی پرداختند و در این راه از دیگر خوانین جنوب ایران یاری جستند.
و اما جنگ دلوار... . رئیسعلی شهر را خالی کرده بود و تفنگچی‌های رئیسعلی که دلواری‌ها و تنگستانی‌ها و بوشهری‌ها بودند به کوه‌های اطراف رفته و کمین کرده بودند. انگلیسی‌ها وارد دلوار شدند و دیدند کسی نیست و چند تا گلوله توپ در کردند و به خانه‌ها و نخلستان‌ها آسیب زدند. شب را هم همان‌جا ماندند که استراحت کنند که چشمشان روز بد را دید. رئیسعلی با یارانش به انگلیسی‌ها شبیخون زدند و تار و مار کردند متجاوزان را، ۶۰ نفرشان را کشتند و تعداد زیادی هم مجروح شدند و میجر(سرگرد) وینتل فرمانده پیاده‌نظام انگلیسی‌ها زخمی شد و درجه‌دار ارشد انگلیسی‌ها ناخدا بلومفیلد کشته شد. هر که نمرده و سالم بود یا مجروح بود، فرار کرد به سمت کشتی‌ها و شکست کامل نظامی برای انگلیس.
جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی دلواری ادامه داشت و تا سال ۱۲۹۴هجری شمسی، انگلیسی‌ها نمی‌توانستند در برابر شجاعت این گروه ایرانی به پیروزی و نفوذ دست پیدا کنند. اما دریغ و صددریغ که سابقه خیانت روی این کره خاکی از آغاز پیدایش آدمی بوده و ادامه دارد. فردی خائن و نفوذی به نام غلامحسین تنگکی که به نیروهای انگلیسی پیوسته بود، در محلی موسوم به «تنگک صفر» هنگام شبیخون زدن نیروهای تنگستانی به بریتانیایی‌ها، رئیسعلی دلواری را از پشت سر هدف گلوله قرار داد و او را در ۳۳ سالگی به شهادت رساند. قبر شهید رئیسعلی دلواری در حرم امامزاده‌ای در روستای کله‌بند قرار داشت اما بنا به وصیتی که کرده بود، او را به قبرستان وادی‌السلام در کنار حرم حضرت علی(ع) منتقل کردند. بنابراین، پیکر رئیسعلی دلواری را به نجف بردند و در کنار مولایش به خاک سپردند.
سرگرد نیلستروم افسر سوئدی ژاندارمری فارس در خاطرات خود نوشته است که در تنگستان کودکانی را دیدم که هنگام بازی می‌گویند من رئیسعلی هستم و این نشان می‌داد رئیسعلی تا ابد دل ایرانیان زنده است.
سیدسپهر جمعه‌زاده
با کودتای ضد انقلابی لیاخوف روسی علیه مشروطه‌خواهان در 1326هجری قمری و بمباران مجلس شورای ملی و استقرار دیکتاتوری محمدعلی شاه قاجار، رئیس علی همراه سیدمرتضی علم‌الهدی اهرمی به مبارزه علیه استبداد صغیر پرداخت. در سال 1327هجری قمری با کمک تفنگچی تنگستانی، بوشهر را از عناصر مستبد وابسته به دربار محمدعلی شاه پاک کرد و اداره گمرک و انتظامات و دیگر ادارات را تسخیر کرد.
وقتی مقامات انگلیسی تصمیم قطعی درباره اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز را داشتند به منظور تطمیع رئیسعلی، دو نفر از متابعان حیدرخان حیات داودی را به دلوار گسیل داشتند تا موافقت او را با پیاده‌شدن قوای انگلیس در کرانه خلیج‌فارس و حرکت به سوی شیراز جلب کنند. نمایندگان حیدرخان، ضمن ملاقات با رئیسعلی متذکر شدند چنانچه او از قیام علیه قوای اشغالگر صرف‌نظر کند، مقامات انگلیسی 40هزار پوند به او خواهند پرداخت. رئیسعلی در پاسخ می‌گوید: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته‌است؟»
پس از مراجعت نمایندگان حیدرخان، نامه تهدیدآمیز از طرف مقامات انگلیسی به رئیسعلی نگاشته شد مبنی بر این که: «چنانچه بر ضد دولت انگلستان قیام و اقدام کنید، مبادرت به جنگ می‌نماییم، در این صورت خانه‌هایتان ویران و نخل‌هایتان را قطع خواهیم کرد.»
رئیسعلی در پاسخ مقامات انگلیسی نوشت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آنها خارج از حیطه قدرت و امکان امپراتوری بریتانیاست. بدیهی است در صورت اقدام آن دولت به جنگ با ما، تا آخرین حد امکان مقاومت خواهیم کرد.»
این کار دلیران تنگستان بر انگلیسی‌ها که اداره گمرک را در اجاره داشتند گران آمد وآنان برای تضعیف مشروطه‌خواهان و استمرار سلطه بر حیات اقتصادی و سیاسی جنوب ایران به جنگ با دلیران تنگستانی پرداختند و در این راه از دیگر خوانین جنوب ایران یاری جستند.
و اما جنگ دلوار... . رئیسعلی شهر را خالی کرده بود و تفنگچی‌های رئیسعلی که دلواری‌ها و تنگستانی‌ها و بوشهری‌ها بودند به کوه‌های اطراف رفته و کمین کرده بودند. انگلیسی‌ها وارد دلوار شدند و دیدند کسی نیست و چند تا گلوله توپ در کردند و به خانه‌ها و نخلستان‌ها آسیب زدند. شب را هم همان‌جا ماندند که استراحت کنند که چشمشان روز بد را دید. رئیسعلی با یارانش به انگلیسی‌ها شبیخون زدند و تار و مار کردند متجاوزان را، ۶۰ نفرشان را کشتند و تعداد زیادی هم مجروح شدند و میجر(سرگرد) وینتل فرمانده پیاده‌نظام انگلیسی‌ها زخمی شد و درجه‌دار ارشد انگلیسی‌ها ناخدا بلومفیلد کشته شد. هر که نمرده و سالم بود یا مجروح بود، فرار کرد به سمت کشتی‌ها و شکست کامل نظامی برای انگلیس.
جنگ میان دلیران تنگستان به رهبری رئیسعلی دلواری ادامه داشت و تا سال ۱۲۹۴هجری شمسی، انگلیسی‌ها نمی‌توانستند در برابر شجاعت این گروه ایرانی به پیروزی و نفوذ دست پیدا کنند. اما دریغ و صددریغ که سابقه خیانت روی این کره خاکی از آغاز پیدایش آدمی بوده و ادامه دارد. فردی خائن و نفوذی به نام غلامحسین تنگکی که به نیروهای انگلیسی پیوسته بود، در محلی موسوم به «تنگک صفر» هنگام شبیخون زدن نیروهای تنگستانی به بریتانیایی‌ها، رئیسعلی دلواری را از پشت سر هدف گلوله قرار داد و او را در ۳۳ سالگی به شهادت رساند. قبر شهید رئیسعلی دلواری در حرم امامزاده‌ای در روستای کله‌بند قرار داشت اما بنا به وصیتی که کرده بود، او را به قبرستان وادی‌السلام در کنار حرم حضرت علی(ع) منتقل کردند. بنابراین، پیکر رئیسعلی دلواری را به نجف بردند و در کنار مولایش به خاک سپردند.
سرگرد نیلستروم افسر سوئدی ژاندارمری فارس در خاطرات خود نوشته است که در تنگستان کودکانی را دیدم که هنگام بازی می‌گویند من رئیسعلی هستم و این نشان می‌داد رئیسعلی تا ابد دل ایرانیان زنده است.
سیدسپهر جمعه‌زاده
ضمیمه قاب کوچک
تیتر خبرها
