به مناسبت رونمایی از اولین مجموعه عکس جیمزوب «جامجم» به جزئیات علمی این تصاویر میپردازد
جهانبینی تازه با ثبت عمیقترین تصویر کیهان
گاهی عکسهای مستند جنگ، قحطی و خشکسالی به دلیل ماهیتی که دارند میتوانند اشک عکاسها و مردمی را که به آن عکس نگاه میکنند در بیاورند اما کمتر میشود عکسهایی از دنیای علم وفناوری، چشم کسی را تَر کند. در میان موج خبری انتشار عکسهای تلسکوپ فضایی جیمزوب، افرادی با علایق و سلیقههای مختلف با تماشای عکسهای کهکشانها و سحابیهای عالم احساساتی شدند تا حدی که توماس زوربوخن، رئیس ماموریتهای علمی ناسا اعتراف کرد زمانی که اولین عکسهای ارسالی از این تلسکوپ را دیده، اشک ریختهاست. عکسی که به عقیده او تنها یک تصویر نیست، بلکه یک جهانبینی تازه است. بامداد روز سهشنبه 21 تیرماه اولین عکس از مجموعه نخست عکسهای تلسکوپ فضایی جیمزوب منتشر و عصر همان روز بقیه عکسها در کنفرانس خبری ناسا ارائه شد که هرکدام از آنها دنیایی از شگفتی و حیرت را برای علاقهمندان به همراه داشت. بیشتر این عکسها قبلا توسط تلسکوپ فضایی هابل هم ثبت شدهبود اما تماشای دوباره این مناظر کیهانی از چشمان جیمزوب، گویی تماشای یک منظره با عینکی بسیار قدرتمندتر است که جزئیاتی بینظیر را به تصویر میکشد.
فروسرخ؛ پرتوهایی که جیمزوب میبیند و ما نه!
یکی از ویژگی های مهم جیمز وب غیر از آنکه قطر آینههایش سه برابر قطر آینه هابل است، توان تصویربرداری در محدوده امواج فروسرخ است. امواجی که برای چشم ما انسان ها قابل مشاهده نیست اما نور خیلی از ستاره ها و کهکشانها بهدلیل فاصلهای که از ما دارند فقط در این محدوده قابل شناسایی است و معنایش این است بدون تلسکوپی که مخصوص رصد این امواج باشد، نمیتوانیم آن ستاره ها، کهکشان ها و سحابی ها را ببینیم. بنابراین جیمزوب می تواند بخش هایی از عالم را که تا به امروز برایمان نادیدنی بوده، قابل مشاهده کند. البته قبل از جیمزوب هم تلسکوپ های دیگری برای رصد و تصویربرداری در محدوده امواج فروسرخ کار کردند اما هیچ کدام قابلیت ها و تجهیزات ویژه وب را در اختیار نداشتند. ثبت این عکس 12.5ساعت زمان برده است.
در حالی که تلسکوپ فضایی هابل برای ثبت عکس از این بخش آسمان، به دو هفته زمان نیاز داشت و در نهایت عکسی که به دست آمده بود نسبت به تصویر تازه جیمزوب، جزئیات کمتری داشت.
به 13میلیارد سال قبل نگاه کنید
عکس مملو از لکه های نورانی روشن و نقاط بسیار کوچک و محوی است که شاید برخیشان بهسختی دیده شوند. تمام اینها کهکشان هستند کهکشان هایی در دوردست که نور حاصل از آنها مسافت زیادی را پیموده تا به ما برسد.
این عکس خوشه کهکشانی SMACS 0723 را نشان می دهد که در واقع مجموعه ای از کهکشان ها در یک محدوده مشخص است که از ما 4.6 میلیارد سال نوری فاصله دارد. شاید در برخی رسانه ها دیده باشید که گفته اند کهکشانهای درون این تصویر متعلق به 13 میلیارد سال قبل است و از خود بپرسید که بالاخره فاصله این کهکشان ها از ما چقدر است؟ واقعیت این است هدف جیمزوب عکاسی از خوشه کهکشانی SMACS 0723 بودهاست اما نمیتوانسته به کهکشان های پشت سری که بسیار دورتر هستند بگوید از کادر عکس بروند بیرون! به همین دلیل آنها هم ثبت شده اند.
اما علت این که شبیه منحنی شده اند چیست؟ جرم کهکشان هایی که در جلوی تصویر هستند آن قدر زیاد است که باعث خمیدگی نور کهکشان های عقبتر شده و تصویری شبیه کمان نوری ایجادکرده است. این پدیده به اثر «لنز گرانشی» معروف و از نتایج «نسبیت عام» آلبرت اینشتین است. کهکشانهایی که به شکل کمان در آمده اند جزو اولین کهکشان هایی هستند که در کیهان شکل گرفتند و به کهکشان های نوزاد معروفند.
عکسهای جیمزوب چطور رنگی می شوند؟
عکسهای تمام رنگی جیمزوب واقعا رنگی نیستند؛ چون این عکس ها در نور مرئی ثبت نشده که قرار باشد رنگ داشته باشند. همانطور که گفتیم عکس ها از جمع آوری امواج فروسرخ با دوربین (NIRCam) جیمزوب از اجرام مختلف مثل سحابی و ستاره و کهکشان ثبت شدهاست؛ بنابراین رنگی شبیه آنچه ما می شناسیم، ندارد. جالب است بدانید در میان تعداد زیادی پژوهشگر اخترفیزیک و کیهان شناسی، همیشه چند گرافیست علمی هم حضور دارند. کسانی که با تحصیل در حوزههای میانرشتهای و به دستآوردن تخصص و مهارت، میتوانند عکسهای بهدستآمده از جیمزوب را بر اساس دادههای علمی و اطلاعات طیفسنجی ویرایش رنگی کنند. جوزف د.پاسکوال، گرافیستی که ویرایش رنگی عکسهای تلسکوپ فضایی جیمزوب را به عهده داشتهاست درباره کارش میگوید: «من همیشه مجذوب عظمت و پیچیدگی جهان و جستوجوی معنا در درون آن بودهام. داشتن پیشینه در هنر و علم به من، مجموعه مهارتهایی منحصر به فرد دادهاست و سعی دارم از آن برای ویرایش عکسهای نجومی استفاده کنم.» در توییتر تلسکوپ فضایی جیمزوب، نام و عکس پاسکوال به عنوان ویرایشگر تصاویر وب آمده است.
کلاوس پونتوپیدان، ستارهشناس پروژه جیمز وب در مؤسسه علمی تلسکوپ فضایی درباره اهمیت کار گرافیستها میگوید: «وقتی دادههای علمی را بهدست میآورید، چیزی شبیه تصویر رنگی زیبا به نظر نمیرسند و در حقیقت به هیچچیز شبیه نیستند اما زمانی که به عنوان متخصص میدانید باید بهدنبال چه چیزی باشید، میتوانید از آنها لذت ببرید.»
ماموریت اولیه جیمزوب به تهیه عکس خیرهکنندهاش از خوشه کهکشانی محدود نمیشود. عکسهای دیگر این تلسکوپ قدرتمند در عصر روز سهشنبه رونمایی شد. عکسهایی از دو سحابی، یک سیاره فراخورشیدی و گروهی از کهکشانها که هرکدام با عکسهای قبلی که از آنها دیده بودیم، بسیار متفاوت بود. تصاویری با جزئیات زیاد، رنگهای خیرهکننده و وضوحی بالا.
سحابی «کارینا»
یکی از سوژههای تلسکوپ جیمزوب بود که محل تولد تعداد زیادی ستاره است و حدود 7600 سالنوری از ما فاصله دارد. این سحابی که به «شاه تخته» هم معروف است، یکی از پهناورترین و زیباترین سحابیهای آسمان به حساب میآید.
سحابی «حلقه جنوبی»
در فاصله 2000 سال نوری دورتر از ما قرارگرفته است. این سحابی حاصل مرگ ستارهای شبیه خورشید است و جیمزوب با استفاده از تصویربرداری فروسرخ بخشهای حیرتآوری از آن را به ما نشان میدهد.
کهکشانهای «پنجتایی استفان»
گروهی از کهکشانها هستند که در دنیای نجوم به پنجقلوهای کیهانی معروفند و در فاصله 290 میلیون سالنوری از ما قرار گرفتهاند. عکاسی از آنها همیشه برای اخترشناسان جذاب بوده است؛ چون بخشهایی از برخورد دو کهکشان با هم در این مجموعه دیده می شود.
سیاره فراخورشیدی WASP-96b
اولین سیارهای است که تلسکوپ جیمزوب از آن عکس گرفته و ترکیب شیمیایی جو آن را از طریق طیفسنجی به دست آورده است. سیارهای غولپیکر و گازی که 1150 سال نوری با زمین فاصله دارد. این اولینبار است که یک تلسکوپ فضایی میتواند از جو یک سیاره خارج از منظومهشمسی عکس بگیرد.
مریم ملی - گروه دانش
-
آتشریزی در چشم بشر
-
دشمنان مقاومت آشفته هستند
-
تنها راه مقابله با موج بازگشت کرونا
-
سفر پرماجرای رئیسجمهور بازنده
-
تاکید رهبر انقلاب بر زبدهگزینی در شعر،صدا و آهنگ سرودها
-
خدا بانی غدیر است
-
دیپلماسی روی دور تند
-
جهانبینی تازه با ثبت عمیقترین تصویر کیهان
-
شعله سوءمدیریت بر جان شالیزارهای گیلان
-
غم نان و شیشه طلا
-
گل به خودی دزد استقلالی
-
احیای مشاهیر و قصههای کهن
-
پایان کار ۴میلیون کارتخوان غیرمجاز
-
برای تیمملی فاتحهای بخوانید